Digitaal kapitaal opbouwen in je lerarenteam: “Geen ‘one size fits all’”

De digitalisering binnen je lerarenteam versnellen? Volgens onderzoeker Jo Tondeur (VUB) begint alles met het besef dat de noden binnen een team sterk verschillen. “Richt een Teacher Design Team op, waar leraren vanuit hun vakgebied samen kunnen experimenteren”, tipt hij.

illustratie met figuren die online lesgeven

Jullie onderzochten hoe leraren tijdens corona de switch naar digitaal lesgeven beleefden. Kan je daar lessen uit trekken voor de Digisprong?

Jo Tondeur: “Ik geloof van wel. De Digisprong draait niet over hoeveel laptops je in de klas hebt, maar over hoe je het potentieel benut uit een groeiend arsenaal aan leermogelijkheden.”

“Wanneer je lesgeeft, moet je op de juiste manier vakinhoud combineren met didactische strategieën. Willen we ICT integreren in de klas, dan komt daar nog een aspect bij: welke technologie ga je gebruiken om vakinhoud en pedagogische strategieën te ondersteunen? Een klassiek krijtbord, laptops in de klas, online afstandsonderwijs …”

“Neem bijvoorbeeld de Franse Revolutie: afhankelijk van het leerdoel en de context van de klas, kan het interessant zijn om in het kader van onderzoekend leren een webquest te organiseren, waar leerlingen thuis of in de klas online zelf mee aan de slag gaan. In dat opzicht was de pandemie een goede oefening, want blended onderwijs gaat ook over het goed afstemmen van technologie, inhoud en pedagogische aanpak.”

Wat leerde jullie onderzoek over de digitale vaardigheden van leraren?

Jo Tondeur: “Dat ze sterk variëren. In ons onderzoek konden we verschillende profielen onderscheiden, elk met hun eigen vragen en noden (zie hieronder). Sommigen hadden het gevoel dat het allemaal te snel ging, en dat hun ICT-kennis tekortschoot. Ze gaven les zoals het gewoon waren, maar dan voor een camera. Gevolg: hun leerlingen waren groggy na 7 uur voor een scherm.”

“Maar er waren evengoed leraren die de nieuwe mogelijkheden omarmden. Ze ontdekten nieuwe tools, gaven hun leerlingen autonomie en pasten hun manier van lesgeven aan: meer een coachende rol. Die groep slaagde er wél in om technologie goed aan te wenden.”

“Over het algemeen was ik verrast hoeveel leraren ondanks de omstandigheden toch positief terugkijken op de ervaring. Er is iets gebeurd. De pandemie ons verplicht om anders naar onderwijs te kijken. Zo heeft ze op scherp gesteld hoe belangrijk het is om leerdoelen te delen met leerlingen. Of hoe online tools vaardigheden als autonomie kunnen aanwakkeren en onderwijs op maat mogelijk maken.”

Hoe kunnen lerarenteams die opgedane digitale kennis duurzaam integreren?

Jo Tondeur: “Ik geloof dat geleidelijkheid essentieel is. Uit onze data bleek duidelijk een zekere innovatiemoeheid. Veel leraren kampen einde schooljaar 2021 met een cognitieve overload. Ze hebben net die bruuske shift naar afstandsonderwijs verteerd, moeten leren werken met de nieuwe eindtermen en nu komt daar de Digisprong bij.”

“Mijn boodschap: je hoeft het warm water niet uit te vinden. Zet kleine stapjes. Veel leraren hebben het afgelopen jaar kunnen experimenteren met online tools en digitale technologieën. Neem mee wat werkt. Ben je tevreden van een ingesproken powerpointpresentatie of een webquest met rubric? Neem ze mee naar volgend jaar, en combineer ze bijvoorbeeld met een debat in de klas.”

“Die geleidelijkheid geldt trouwens ook voor de leerlingen. Bouw de ICT-integratie en integratie van online onderwijs op naar de derde graad, en besteed ondertussen aandacht aan vaardigheden als zelfstandig leren. Zo vermijd je dat er leerlingen uit de boot vallen.”

Geleidelijkheid is essentieel. Leraren hebben nog maar net de bruuske shift naar afstandsonderwijs verteerd.
Jo Tondeur
VUB

Welke rol spelen directeurs in dit verhaal?

Jo Tondeur: “Er is geen one size fits all. Dat besef is heel belangrijk. Uit het onderzoek blijkt duidelijk dat de noden van leraren sterk verschillen, en ook scholen tonen onderling sterke verschillen. Technologie integreren, blended onderwijs: het zal er anders uitzien in een school met een middenklassepubliek dan in een school met veel leerlingen uit anderstalige of kwetsbare gezinnen.”

“Als school is het belangrijk om de beginsituatie goed te evalueren: wie zit er in ons team? Hoe staat het met hun digitale vaardigheden? Wat hebben ze nodig? Hoe staat het met de digitale kennis van onze leerlingen? De rol van de directie is in de eerste plaats om het leerproces te structureren.”

“De eerste stap is een visie uittekenen. Wat zien jullie als meerwaarde van digitalisering in het onderwijs? Hoe kunnen jullie die integreren? Op welke manier gaan jullie leraren ondersteunen? En hoe zorgen jullie ervoor dat er geen leraren uit de boot vallen?”

“Zorg vervolgens dat je iedereen meekrijgt in dat digitale verhaal. Dat vraagt een combinatie van 6 strategieën: rolmodellen en praktijkvoorbeelden, tijd om met elkaar te reflecteren over voordelen en gevaren, ondersteuning bij het uitwerken de lessen, ruimte om te experimenteren in een veilige omgeving, samenwerking om de drempelvrees weg te nemen en feedback.”

“Een goede manier om die strategieën te bundelen, is een Teacher Design Team: een groep van 4 tot 6 leraren die samen experimenteren met digitale tools en online onderwijs binnen hun school, elk vertrekkend vanuit hun eigen praktijk, onder begeleiding van een coach.”

Een coach gespecialiseerd in digitale transformatie?

Jo Tondeur: “Dat kan, maar het hoeft niet. De coach moet vooral afgestemd zijn op de noden van de groep. Heeft de groep een beperkte kennis van technische mogelijkheden, dan kan bijvoorbeeld de ICT-coördinator van de school die rol op zich nemen. Is er nood aan didactische ondersteuning? Dan is een pedagogische begeleider de aangewezen persoon.”

“Maar je kan ook extern hulp zoeken. Zo organiseert de VUB al langer het project Onderzoekende School?! waarbij onze studenten uit de lerarenopleiding met leraren in het veld samenwerken rond een bepaald thema. Dat kan gaan over talentgericht werken, maar evengoed over blended leren.”

Welke stappen kunnen de leraren vandaag al zetten?

Jo Tondeur: “Kennisdelen! De pandemie heeft duidelijk gemaakt dat we graag lesmateriaal downloaden voor onszelf, maar dat we niet zo snel zaken zelf uploaden voor anderen. Daar zit nog zoveel potentieel. Die leraar met zijn ingesproken powerpointpresentatie of webquest? Via allerlei platformen deel je dat gemakkelijk met andere leraren, die er op hun beurt mee aan de slag kunnen.”

“Ook leraren die het gevoel hebben dat ze nog niet over voldoende kennis beschikken, kunnen stappen zetten. Kijk naar collega’s, neem je tijd om te ontdekken wat technologisch allemaal kan en bedenk wat kan werken in jouw vakgebied.”

“Luister ook naar de leerlingen. Een vraag als ‘mevrouw, mogen we die mindmap ook op de computer maken?’ is een perfecte indicatie van iets wat je misschien digitaal kan organiseren. We zien het aan de unief elke dag: het zijn onze studenten die ons pushen om meer online te werken.”

Kenniscentrum Digisprong ontwikkelde de zelfreflectietool Digisnap. Deze gratis online tool peilt naar de ICT-competenties van elke leraar en helpt directies bij het opstellen van een traject op maat van hun lerarenteam.

Wie heeft wat nodig in jouw team?

De ICT-vaardigheden van je leraren en hoe ze tegenover digitalisering staan, verschillen. Herken jij leraren als deze in jouw team? Jo Tondeur tipt hoe je inspeelt op ieders ontwikkelingsnood.

De kansenzoeker

“Het was zo saai, zowel voor leraren als voor studenten. Ik ben heel goed in het uitleggen, verhalen vertellen en humor om mijn leerlingen bij de les te houden. Dat viel allemaal in één klap weg …” – Marc

Wie? Leraren als Marc hadden vóór de pandemie weinig ervaring met digitale tools of online lesgeven. Ze werden technologisch goed ondersteund door hun school, maar worstelden met de transitie naar afstandsonderwijs. Ze zijn voorzichtig positief over de mogelijkheden van blended onderwijs.

Jo Tondeur: “Deze leraar heeft vooral nood aan didactische ondersteuning op maat. Bijvoorbeeld: hoe laat je studenten online samenwerken? Hoe stimuleer je autonomie bij je leerlingen? Welke technologie past bij onderzoekend leren?”

De beginner

“We werden hierin gegooid zonder enige voorbereiding (…) Door de snelheid van verandering, is het onmogelijk om te voldoen aan de verwachtingen van het leidinggevend personeel.” – Isabel

Wie? Leraren als Isabel hadden vóór corona geen ervaring met online lesgeven. Ze voelden zich technologisch niet gesteund en slaagden er het voorbije jaar niet in om digitale vaardigheden uit te bouwen. Ze staan negatief tegenover blended onderwijs.

Jo Tondeur: “Voor deze leraren is het belangrijk om hen eerst technische handvaten aan te reiken, zodat ze weten wat kan in hun werkveld. In een latere fase kunnen ze, met de nodige pedagogische begeleiding, aan de slag met hun lesmateriaal.”

De experimenteerder

“Ik hoop dat dit het begin is van een vernieuwing in het onderwijs. We kennen de principes eigenlijk, maar we hebben veel meer mogelijkheden en ondersteuning nodig in de praktijk.” – Tom

Wie? Leraren als Tom hadden ook vóór 2020 al interesse voor ICT en digitale tools. Ze voelden zich tijdens de pandemie technologisch niet altijd goed ondersteund, maar konden zich goed redden. Ze zijn positief over de mogelijkheden van blended onderwijs.

Jo Tondeur: “Deze leraren geef je het best voldoende tijd om hun digitale vaardigheden verder te ontwikkelen. Dat kan bijvoorbeeld in een Teacher Design Team, waar ze in een veilige omgeving samen met enkele andere enthousiaste collega’s experimenteren en feedback uitwisselen. Zo neem je drempelvrees weg.”

Het rolmodel

“Ik ben blij dat ik op deze manier verschillende tools, programma’s en platformen heb leren kennen. Zonder de sluiting van de scholen hadden we deze mogelijkheden nooit ontdekt.” – Fatima

Wie? Leraren als Fatima hadden al vóór de pandemie ervaring met digitale tools en online lesgeven. Ze voelden zich technologisch prima ondersteund en slaagden goed in afstandsonderwijs organiseren. Ze zijn bijzonder enthousiast over de mogelijkheden van digitale tools in onderwijs.

Jo Tondeur: “Zulke leraren hebben baat bij een heldere visie van de school over blended leren en digitaal onderwijs, zodat ze verdere stappen kunnen zetten. Ze zijn zelf ook een goed rolmodel, door ervaringen en lesmateriaal te delen kunnen ze andere leraren inspireren.”

*De citaten van de leraren komen uit de bevraging; hun namen en omschrijvingen zijn gefictionaliseerd.

Jo Tondeur, onderzoeker en professor in de lerarenopleiding aan de VUB, bevraagde samen met collega’s Sarah Howard uit Australië en Fazilat Siddiq en Ronny Scherer uit Noorwegen, 1200 leraren uit 20 landen naar hun ervaringen met online onderwijs gedurende de pandemie. Hun paper “Ready, set, go! Profiling teachers” readiness for online teaching in secondary education, Technology, Pedagogy and Education” verscheen in november 2020.

Maaike Van Melckebeke