Executieve functies: “Leren start bij rust in je klas"

‘Niet strenger dan vroeger, wel duidelijker. En dus minder frustratie’. Evita en haar collega’s van VBS De Zwaan (Sinaai) keken vanuit executieve functies naar hun aanpak en scheiden hoge van onmogelijke verwachtingen. Expert Catherine Malfait denkt mee.

executieve functies rust en aandacht in de klas — **Evita Rombaut:** “We zijn een creatieve, maar soms chaotische bende.”

Evita Rombaut, juf eerste leerjaar: “‘Alsof we dat nog niet wisten’. Toen ik voor het eerst over executieve functies hoorde, reageerde ik schamper. Tot je naar jezelf durft kijken; zowat elke collega heeft een verleden in de Chiro, en dat merk je. We zijn een creatieve en bodemloos enthousiaste, maar soms chaotische bende.”

“Onze eigen executieve functies zijn ook niet altijd top. Hoe kunnen we dan van onze leerlingen verwachten dat ze aandachtig en rustig zijn? Toen onze school groeide, botsten we vaker op onze grenzen. Kinderen lieten hun jas in de gang slingeren, wat we ook probeerden. Na de speeltijd duurde het te lang voor leerlingen hun focus vonden. En bij contractwerk dwaalden ze te snel af.”

Wat zijn executieve functies of EF’s?

Bekijk hier deze korte video

“Na een vorming rond EF’s wisten we: hier willen we meteen werk van maken. Iedere maand leggen we een andere klemtoon. In september: aandacht richten. We werken met het beeld van een hand, van de eerste kleuterklas tot het zesde leerjaar. Elke vinger staat voor een facet dat leerlingen helpt om hun aandacht te richten: luisteren, stilzitten, niet prutsen, zwijgen, kijken.”

“Je selecteert telkens de aandachtspunten die ze voor een opdracht nodig hebben. Bij jongere kinderen explicieter – ‘Ik hang het mondje op, heel belangrijk dat we nu zwijgen’ – terwijl oudere leerlingen snappen wat je bedoelt zodra je hand de lucht in gaat.”

“Rust in je klas is essentieel om tot leren te komen. Als je het juist aanpakt, mag je van je leerlingen verwachten dat ze kalm op hun stoel blijven zitten of snel bij de les zijn.”

“De verschillen in mijn klas zijn erg groot. Twintig kinderen, dat zijn twintig manieren waarop ouders met executieve functies omgaan. Bij huiswerk valt dat enorm op. Onze leerlingen leren zelf een weekplanning maken. Maar waar het ene kind die in zijn eentje uitwerkt, nemen andere ouders dat volledig over. Dan leg ik uit dat hun kinderen contractwerk in de klas in hun eentje klaren. En dat ik pas bijstuur als het moeilijk loopt.”

Vroeger stelde ik soms verwachtingen die mijn leerlingen onmogelijk konden halen. Of ik bood te weinig ondersteuning
Evita Rombaut
leraar eerste leerjaar

“Na rust en aandacht in de klas staat plannen en organiseren centraal. Je merkt hoe de hele schoolwerking plots op je radar staat, en haar met kleine ingrepen een niveautje hoger brengt. Elke collega overtuigen om met een weekplanning te werken, dat lukt ons sinds we die EF-bril opzetten.”

“Ook onze speelplaats wordt een fijnere plek. Een conflict uitpraten is een enorme opgave. Niet meteen boos worden als er iets fout gaat of als je verliest bij een spelletje, nadenken vóór je reageert: met stop-denk-doe leren ook jonge kinderen die impulsen controleren. Nieuw is dat niet, maar als je vanuit EF naar hun gedrag kijkt, haal je die technieken bewuster boven.”

“Vroeger stelde ik soms verwachtingen die mijn leerlingen onmogelijk konden halen. Of ik bood te weinig ondersteuning, want welk kind kan zijn boekentas ordelijk houden als de klas een gezellige chaos is? Een zesjarige kan niet veel langer dan een kwartier onafgebroken aan een taak werken. Met bewegingstussendoortjes, en afwisselende werkvormen breng ik structuur. En een timer of een zandloper helpt bij contractwerk.”

“Of ik nu strenger ben dan vroeger? Dat niet. Ik verhef mijn stem net minder vaak. Maar duidelijk, dat ben ik wel. En de creatieve juf Evita is niet verdwenen. De EF-focus van de maand kan je ook op een gekke manier introduceren: met een pruik het podium op en met de hele school ons nieuwe EF-liedje zingen.”

Eerst nadenken, dan handelen

Catherine Malfait, auteur ‘Groeien in EF? Hoe? Zo!’: “Sterk hoe Evita’s team niet alleen naar leerlingen maar ook naar zichzelf durft kijken. Elke maand plaatsen ze samen een nieuwe focus in de kijker. Stap voor stap, met ruimte om te bekijken wat werkt en om bij te sturen. Zo krijgt elk teamlid tijd om te groeien.”

“Als ik vormingen geef, laat ik leraren eerst zelf ervaren hoe het met hun EF’s staat. Een leerling die onbewust de hele tijd met zijn balpen klikt, heeft misschien een beperkte impulscontrole. Maar als jij daardoor je draad kwijt bent in de les, vertelt dat ook iets over jou. Hoe goed kan jij afleiding filteren en je aandacht richten?”

“Begrijpen hoe je als leraar functioneert, helpt je om onbewust gedrag bewust te maken. Als de beamer het begeeft, spreek je je cognitieve flexibiliteit aan. Hoe jij met die situatie omgaat, daar leren je leerlingen uit. En als je uitlegt wat die onvoorziene horde met je doet en hoe jij je les aanpast, vloeit uit dat gesprek ook dieper inzicht voort.”

“Tonen hoe jij iets aanpakt, werkt: je boekentas netjes inladen op het einde van de dag, of dezelfde schoolagenda als je leerlingen gebruiken om je werk te plannen. Als jij in je les voldoende denktijd inlast bij een complexe oefening, gespreide oefenmomenten helder in de agenda noteert of met de klas bespreekt hoe je ook thuis aan afleiding kan weerstaan.”

“Als je laat zien hoe je een toets scant op vaak gemaakte fouten vóór je indient, hoe je verschillende oplossingen bedenkt voor een probleem en dan gericht kiest, of heel simpel: hoe je aan een taak begint die je liefst nog even uitstelt voor dat spelletje Fortnite. Een beeld dat wel vaker opduikt als het gaat over EF’s en onderwijs: de leraar als een soort externe prefrontale cortex voor het onvolgroeide brein van zijn leerlingen.”

“Gezelschapsspelen zijn wel erg nuttig, als je ze goed begeleidt”
Catherine Malfait
Auteur ‘Groeien in EF? Hoe? Zo!’

“Executieve functies kan je geïsoleerd oefenen, maar het effect zal beperkt zijn als je niet de transfer naar de klas maakt. Gezelschapsspelen zijn wel erg nuttig, als je ze goed begeleidt. Voor pakweg Vlotte Geesten of Jungle Speed moet je je impulsen goed onder controle houden, nadenken en dan pas reageren.

“Onderdrukken je leerlingen vanaf dan de drang om een antwoord te roepen in de klas? Niet noodzakelijk. Maar als je samen nadenkt over strategieën om hun spelgedrag bij te sturen, kan je tijdens leerinhouden wel terugverwijzen. ‘Weet je nog hoe je daar een impuls controleerde? Zo krijg je in je klas toch resultaat.”

“Stop-denk-doe is op elke leeftijd een waardevolle reflex. Een kind dat bij een conflict even afstand neemt, rustig blijft en een oplossing bedenkt. Een leerling die denktijd neemt bij moeilijke oefeningen, leert nadenken en dán handelen. Dat helpt je later op zoveel vlakken: een examen koelbloedig afwerken, afleiding in de klas blokken of niet opgeven bij een uitdagende opdracht.”

Net als Evita en haar collega’s aan de slag met EF? Met deze praktische Klik & Print kan je meteen van start.

Seppe Goossens