“Perfectionisme bij leerlingen is een sluipmoordenaar”

Waar zit de link tussen faalangst en perfectionisme juist?

“Op sociale media scrollen we van het perfecte lichaam naar de perfecte date, 200 likes per foto. En op school staat naast onze 6/10 zelden ‘Goed gewerkt’. Daaruit concluderen we dat perfectie bevestiging oplevert en middelmatigheid niet. Oftewel: als ik fouten maak, ben ik niet van betekenis. Geen juiste conclusie uiteraard, maar voor iemand met perfectionisme een levensmotto.”

“En wat triggert het perfectionistische idee dat je geen fouten mag maken? Faalangst. Kort door de bocht doen actief faalangstigen er alles aan om mislukking te vermijden. Wat ze doen, is nooit goed genoeg. Passief faalangstigen, daarentegen, gaan ervanuit dat perfectie onbereikbaar is en doen geen moeite. In beide gevallen gaat het eigenlijk om een vorm van zelfbescherming: ofwel bescherm je jezelf tegen het negatieve oordeel van anderen, ofwel bescherm je jezelf tegen je eigen falen.”

Is perfectionisme altijd een probleem? Een foutloze toets is ook iets moois.

“Wat ik vooral problematisch vind, is het heimelijke karakter van perfectionisme. Ik zie het als een sluipmoordenaar. Hoeveel leraren bespreken op de klassenraad mogelijke faalangst achter de prachtresultaten van bepaalde leerlingen? Ook al schuilt er geen perfectionist in al die leerlingen, bij die ene blijft het probleem jaar na jaar onopgemerkt. En alle ‘prima gewerkts’ op de rapporten geven de sluipmoordenaar munitie. Tot hij krachtig genoeg is en toeslaat. Dan zit je met serieuze problemen die therapie vereisen zoals een depressie of dwangneurose.”

“Een wat felle vergelijking misschien, maar hopelijk wel 1 die de negatieve kanten van perfectionisme op de radar krijgt. Ik hoop leraren te motiveren om verder te kijken dan de prestaties van hun leerlingen. Als je ook de persoon achter die prestaties ziet, zet je de sluipmoordenaar een hak.”

Is dat de verantwoordelijkheid van leraren?

“Vooral die ouders zijn belangrijke partners. Betrek hen. Ouders hebben misschien niet door dat hun communicatie het perfectionisme van hun kind aanwakkert. Of omgekeerd: misschien veroorzaakt de stijl van een leraar onbedoeld stress. Kinderen voelen teleurstelling aan, ook al wordt die niet in woorden uitgedrukt. Help elkaar om dat in te zien door erover te communiceren. Bijvoorbeeld door op het oudercontact in de verf te zetten dat een leerling al heel wat vooruitgang boekte, ook al behaalt hij 6/10.”

“En je kan niet alles oplossen. Eens overgeheld naar zwaardere problemen als depressiviteit of dwangmatig gedrag, is praten met de leerling en ouders niet meer voldoende. Dan betrek je het CLB. Maar laat het niet zover komen. Door in je lessen preventief in te zetten op kleine dingen, maak je een groot verschil.”

Hoe doe je dat?

“In hetzelfde bedje ziek: heldenverhalen en veralgemeningen, zowel binnen als buiten de klas. Nuanceer zoveel mogelijk. Plaats kanttekeningen bij die perfecte foto’s waar je leerlingen elke dag doorheen swipen. Geef mee dat historische ‘helden’ vaak geroemd worden om slechts 1 daad of 1 talent.”

“En bovenal: durf zelf fouten maken. Een leraar die een fout op het bord schrijft, grapt wel eens dat hij dat deed ‘om even te testen of iedereen nog wel wakker is’. Niet doen. Je geeft leerlingen zo de boodschap dat je fouten moet wegstoppen. Omarm die fout op het bord. Zeg dat je even onoplettend was, en dat dat normaal is. We kunnen toch niet 7 lesuren per dag continu ‘aan’ staan? Dát is een leerrijk moment voor je leerlingen. En neemt het ook bij jou niet wat druk weg?”