Kunst in de klas: wat leren we ervan?

“Als je de impact van kunstonderwijs alleen meet bij leerprestaties voor rekenen of taal, bevestig je de hiërarchie in leerdomeinen”, stelt expert en HIVA‑onderzoeksleider Lode Vermeersch. Hij vraagt om de waarde dichter bij de kunst zelf te zoeken. Leraar Peter trekt tijdens de lessen muvo alle registers open.

Lode Vermeersch over kunst in de klas — **Onderzoeker Lode Vermeersch:** “Veel leraren zijn in hun privétijd met kunst bezig, maar voelen een terughoudendheid om die passie mee te brengen naar de klas.”

Lode Vermeersch: “De toolkit ‘leren en lesgeven’ van Leerpunt vertelt dat cultuureducatie en -participatie, tijdens of na de gewone lesuren, een matig positief effect heeft op leerresultaten bij wiskunde en geletterdheid. “Weinig verrassend zitten die effecten vooral in de near transfer.”

Dat je via drama sterker in je schoenen staat tijdens spreek- of schrijfopdrachten, klopt. Het draait allemaal om taal. Via muzieklessen steviger in je schoenen staan voor een toets fysica is een veel te grote bocht. Mozart draaien tijdens wiskunde en hopen dat leerlingen beter sommen maken en tegelijkertijd klassieke muziekkennis opdoen, is ook vergeefse moeite.”

Vreemde eend in de lijst?

Lode Vermeersch: “De vraag is: past cultuurparticipatie wel in het rijtje van onderwijsinterventies? Staat het niet vreemd tussen klasgrootte, feedback en samenwerkend leren? Die laatste vertellen hoe je je lessen vormgeeft. Cultuurparticipatie en -educatie — het eerste is een voorwaarde om te leren maar lang geen garantie — zitten meer op inhoud. Maar ook daarvoor geldt: het is niet wat je doet, maar hoe je het doet.”

“Leerpunt is zich daarvan wel bewust, wijst erop dat de interventies alleen werken als je ze goed inzet. En op het belang van context: de leraren pakken kunstparticipatie en -educatie in de Angelsaksische wereld anders aan dan onze leraren.”

Kunst heeft geen monopolie op sociale skills maar je verwerft ze er wel makkelijk mee
Lode Vermeersch
Onderzoeksleider HIVA

Kunst voor de kunst

Lode Vermeersch: “Een schoolweek is snel gevuld. Logisch dat iedereen zijn lesuren telt, zeker als de resultaten dalen. Logisch ook dat we focussen op rekenen en taal. Die vakken moet je zeker op orde hebben. Maar willen we jongeren klaarmaken om op de arbeidsmarkt én als mens te evolueren? Dan kan je niet onder kunst of culturele vaardigheden uit.”

“De waarde daarvan uitsluitend afmeten op transfer-effecten, daarmee doen we kunst tekort, stelt het OESO-onderzoek ‘Arts For Art’s Sake‘ uit 2013 terecht. Kunst op school heeft vooral intrinsieke waarde en effecten op artistieke skills zelf. Als kinderen oefenen op gitaar of theatertechnieken trainen, groeien ze als gitarist of toneelspeler. Hun kennis van de artistieke discipline neemt toe. En hun meesterschap.”

“Leerlingen krijgen daardoor ook een breder cultureel bewustzijn. Als je samen naar werken van Van Gogh kijkt, kan je vertellen dat zijn schilderijen vandaag heel veel waard zijn, totaal anders dan 100 jaar geleden. En dat klimaatactivisten niet toevallig ‘De Zonnebloemen’ viseerden om hun punt te maken. Iedereen kent het werk. Daardoor steken ze iets op over de esthetische appreciatie die evolueert, over het economisch systeem dat verandert en over de kwetsbaarheid van kunst in onze samenleving.”

“Ten derde: via actieve cultuureducatie leer je kinderen een nieuwe taal aan. Daarmee kunnen ze misschien nog meer hun eigenheid uitdrukken dan in gesproken taal of getallen. In de kleuterklas gebruiken kinderen die meer beeldende taal voortdurend. Ze missen woorden en zetten hun lichaam expressief in. Maar gaandeweg duwen we hun lichamen achter bankjes. En overschaduwt het analytisch denken het verbeeldend werken.”

Hofleverancier van dko

Lode Vermeersch: “Inzetten op kunst leidt ook tot een lange lijst van sociale effecten. Wie samen theater maakt, leert samenwerken, collectief denken, enthousiasme opwekken en doorgeven. Wie schilderijen bespreekt, leert omgaan met ambiguïteit, met verschillende interpretaties die naast elkaar kunnen staan.”

“Kunsten hebben geen monopolie op die belangrijke skills, maar je verwerft ze wel makkelijk via cultuur. Allemaal redenen om kunsten niet alleen uit te besteden aan onze uitstekende academies, die maar 1 op de 10 leerlingen bereiken, en lang niet alle gezinnen of sociale milieus.”

“Er is geen compenserende kracht. Leerlingen die in scholen zitten die weinig cultuur aanbieden, vinden niet vaker de weg naar het dko om die leemte te vullen. Omgekeerd ook niet. Meestal loopt het samen. Scholen die kunst hoog in het vaandel dragen — vaker aso-scholen dan vakscholen — zijn de hofleveranciers voor het dko.”

Braaf en geformatteerd knutselen haalt het nog regelmatig van durf en vernieuwing
Lode Vermeersch
Onderzoeksleider HIVA

Genetica en Vanmechelen

Lode Vermeersch: “Over de kwaliteit van de kunsteducatie in onze leerplichtscholen durf ik geen stoere uitspraken doen. Maar als ik de onderwijsinspectie hoor, geloof ik wel dat het niet overal goed loopt. Braaf en geformatteerd knutselen — vaak in aanloop naar een feestdag — haalt het nog regelmatig van durf, vernieuwing en cross-overs tussen kunstdisciplines.”

“Het helpt als we toekomstige leraren meegeven hoe divers je kunsteducatie kan invullen en hoe je het integreert in andere vakken. Ruimtelijk inzicht kan je in wiskunde linken aan beeldende kunst of aan ritme en frasering. Biologieleraren die tijdens lessen genetica niet verwijzen naar het werk van Koen Vanmechelen laten ook een mooie kans liggen.”

“Kunstkuur van CANON Cultuurcel biedt een ander deel van de oplossing. Leraren dko en gewoon onderwijs werken samen een project uit, staan samen voor de klas. Zo wissel je echte vakkennis en methodische vaardigheden uit. En bediscussieer je samen wat werkt in beide onderwijstypes.”

Verfborstel blijft thuis

Lode Vermeersch: “We weten uit onderzoek dat veel leraren in hun privétijd artistiek bezig zijn. Ze schilderen of schrijven naarstig aan een eigen boek, maar voelen toch een terughoudendheid om hun passie mee te brengen naar de klas. Bang om zich kwetsbaar op te stellen tegen een hyperkritisch publiek, zeker in het secundair onderwijs. Doodzonde, want er zijn talloze voorbeelden van leraren die door hun kwetsbaarheid en artistieke vaardigheden te tonen leerlingen vleugels geven en zo de start zijn van een artistieke loopbaan.”

“Op studiedagen in basisscholen komen altijd een paar leraren vooraf verontschuldigend naar me toe: ‘Ik vind kunst belangrijk maar weet daar niets van. ’Geen probleem’, antwoord ik dan. ‘Want vergeleken met een prof wiskunde weet je ook niets van rekenen.’ Je moet helemaal geen expert zijn om eraan te beginnen. Je kan met de juiste didactische basiskennis goesting aanwakkeren en leerdoelen behalen. Toch nog koudwatervrees? Breng dan een kunstenaar in residence binnen die de boel even op zijn kop zet.”

In de klas

Peter Marnef (leraar Sint-Lievenscollege Antwerpen): “Lessen kunst helpen me om de klassfeer te creëren die ik in mijn vierde leerjaar voor ogen heb. Een plek waar leerlingen een groep worden en aan elkaar hangen. Als ze samenwerken aan een dansproject zijn sekse of leerproblemen geen issue. Muvo verbindt leerlingen. Dat kan natuurlijk ook via teamsporten of via STEM. Maar ik heb geen voetbalbenen of verbluffend technisch inzicht. Kunst is mijn canvas.”

“In die zin is mijn ruime aandacht voor muvo zelfs een tikkeltje opportunistisch. Het zijn de lessen die mij al 33 jaar het meeste energie geven. Ik trap soms nog wel in de val van voorgekauwde en simpele werkjes met een garantie op schoonheid. Maar ik probeer vooral nieuwe paden te zoeken en diepgang. Fotografie komt bijvoorbeeld aan bod. Met de hulp van fotograaf Evy Raes gaat het veel verder dan plakwerk. We bekijken bekende schilderijen, imiteren die speels, waarbij we inzichten opdoen over compositie en licht, en houden daarna spreekbeurten.”

“Om ideeën en expertise binnen te halen klop ik aan bij de cultuursector. Dat vraagt wat lef maar het leidt tot spannende samenwerkingen. Een eerste ervaring met een professionele danser via de dynamoProjecten van CANON Cultuurcel draaide uit op een nieuw project toen ik hem opnieuw contacteerde. En tussendoor trek ik zelf naar voorstellingen om te stelen met mijn ogen. Dat laatste mogen collega’s altijd bij mij doen.”

“We werkten ook samen met studenten kunstbemiddeling aan de KdG‑Hogeschool. Een project rond muziek, mijn achilleshiel. Leerlingen ontdekten hoe John Cage – die naam zei me niets – musiceert met gebruiksvoorwerpen. Van educatie gingen we naar participatie: we maakten op kapstokken ritme en muziek.”

“De bottom line: de kunstsector en -opleiding staan haast te springen om met klassen aan de slag te gaan. Musea ook: in een stad liggen de participatiekansen letterlijk om de hoek. Onlangs opende het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen zijn deuren. Enkele dagen later liep mijn klas over de sneeuwwitte vloeren. Zo’n kans laat je toch niet liggen?”

“In mijn klas zit de staalkaart van onze maatschappij. Van kleerkast vol merkkledij tot brooddozen die voor de helft leeg zijn. Ze komen lang niet allemaal in aanraking met cultuur na de schooluren. Of kinderen me soms verrassen tijdens muvo? Ja. Maar zonder dat te romantiseren. Je ontdekt talenten die in andere lessen onder de radar blijven en je wakkert interesse aan die jaren later nog brandt. Maar even goed bots je op enkele kinderen die je met geen enkel kunstproduct echt meekrijgt.”

Cultuurkansen op jouw school? Kijk op Cultuurkuur.

Bart De Wilde