Menstruatiearmoede op school: zo pak je het aan

Eline Mahieu: “Op school merk je hen niet op, dus ga je te snel denken dat die meisjes niet bij jou in de klas zitten. En toch … 1 op de 8. Ze verstoppen zich, je hoort of ziet ze niet, want hun menstruatieschaamte is groot. Ze schamen zich voor het gebrek aan geld om producten te kopen maar ook voor hun ongecontroleerd bloedverlies. Het probleem spoor je moeilijk op, maar is hardnekkig. 15% van de meisjes die opgroeien in kansarmoede spijbelt er zelfs een of meer dagen door.”

Frauke Rossel: “Met ons drieën, de vakgroep levensbeschouwelijke vakken, besloten we in actie te komen. Geen enkele leerling kan met ‘een broek vol miserie’ aandachtig de les volgen of met volle concentratie een toets maken. Meteen hadden we veel ideeën: én een folder, én gratis producten in elk toilet, én een logo … Met een stappenplan trokken we naar onze directeur.”

“Hoe vermijden we misbruik, maar ook dat de schoolmuren vol maandverbanden plakken? En volstaat één plek met producten niet? Dat waren enkele van zijn bedenkingen. Maar na onze duiding leek het hem een goed idee om gratis menstruatieproducten aan te bieden in alle toiletten én het thema in alle klassen te brengen. Tenslotte maakt voorlichting daarover deel uit van de eindtermen rond gezondheid.”

Eline Mahieu: “Eén distributiepunt helpt je om misbruik te voorkomen, maar volstaat eigenlijk niet. De toiletten zelf zijn dé plek waar je meteen een maandverband of tampon nodig hebt. Wanneer het toiletpapier op is, loop je ook niet liever eerst even buiten met een natte broek om een nieuwe rol te halen. In elk toilet hangt ook een visuele uitleg over het gebruik. En we zoeken uit hoe we leerlingen die een gendertransitie doormaken het best kunnen bedienen.”

“Door de producten in de toiletten aan te bieden, viseren we niet de leerlingen die ze zich niet kunnen veroorloven. Meisjes die wel eigen gerief kunnen betalen, kunnen er ook gebruik van maken. In de praktijk gebruikt de meerderheid van de meisjes de maandverbanden of tampons voornamelijk wanneer ze voor een verrassing staan. Eigen producten blijven ze voorzien in hun rugzak.”

Frauke Rossel: “Voor we de mandjes met ‘gerief’ in de toiletten plaatsten, gingen we in elke klas langs om het over maandstonden te hebben. Met veel creativiteit en flexibiliteit konden we ons daarvoor vrijroosteren. Eén lesuur per klas volstaat. Dat ook jongens te horen krijgen wat het betekent, is belangrijk. Ooit komen ze er op de een of andere manier mee in contact via hun mama, een vriendin, een zus … Wanneer je opmerkt dat er jongens zijn die denken dat de lijmstrip van een maandverband op de vagina moet, weet je dat deze info ook voor hen nuttig is.”

Eline Mahieu: “De start voelt ongemakkelijk. Jongeren hebben het moeilijk om er open en veilig over te praten. Toch hebben ze er nood aan. En het taboe zijn velen heel moe. Onderzoek door Caritas vertelt dat 64% van de Vlaamse jongeren tussen 12 en 30 jaar vindt dat er te weinig open over menstruatie gepraat wordt.”

“En dat geldt in het bijzonder voor de jongsten, publiceert dat onderzoek. Dus testen we ook in de nabijgelegen basisschool ons materiaal uit, vanaf het vierde leerjaar. Leraren vertellen dat tegenwoordig 1 à 2 leerlingen op hun 9 of 10 jaar voor het eerst ongesteld worden. Ook voor hen menstruatieproducten voorradig hebben op school? Best wel dus. Maar sta ook dan al open om erover te praten.”

Frauke Rossel: “Tijdens onze toelichting geven we de verschillende menstruatieproducten even door in de klas. Met grote nieuwsgierigheid betasten en ontdekken ze hoe alles eruitziet en voelt. Waar anders kan dat? Een ‘èèèèkes, daar kom ik niet aan’ hoort daarbij. De menstruatieslip, menstruatiecup en het wasbaar maandverband geven we bijzondere aandacht. Ze geven minder afval, zijn duurzaam, kostenefficiënt en creëren nauwelijks tot geen irritatie. We vragen ons ook af wat de nadelen zijn: kan elk meisje ermee overweg? Hoe hou je het hygiënisch bij?”

Eline Mahieu: “Nu de mandjes met maandverband en tampons in de toiletten staan, lukt het zowel de leerlingen als leraren om er losser over te praten. Reacties als ‘goed geregeld’, ‘die back-up op school stelt gerust’ of ‘heerlijk om in de sportles geen stress te hebben’ geraken vlot tot bij ons. Ook de collega’s worden in hun toilet bediend van een mandje. Want ook zij kunnen het even moeilijk hebben of onverwachts voor een accident staan. Samen met ons waakt een leerling er mee over dat alle mandjes steeds gevuld zijn.”

“Voor we van start gingen, informeerden we alle ouders via een brief. Ook van hen krijgen we positieve feedback. ‘Wat doet onze dochter er nu heerlijk normaal over, zo zonder stress.’ Sommige ouders stoppen ons een pakje maandverband toe, sponsoren of tippen ons interessante promoties.”

Frauke Rossel: “Om op te starten, betaalde onze school 300 euro. Daarmee kochten we de mandjes, drukten we de folders en stickers die collega Jana ontwierp en stelden we onze educatieve box samen. Ook de stad Veurne ondersteunt financieel en organiseert inzamelpunten. Zo kunnen ook andere scholen in Veurne mee de strijd aangaan tegen menstruatiearmoede.”

“Om op onze school de continuïteit te vrijwaren en 350 leerlingen te bevoorraden, hebben we maandelijks 50 euro nodig. Dat bedrag verzamelen we via sponsors. Wanneer er extra nodig is, organiseren we een geldactie en verkopen we bijvoorbeeld croques aan de schoolpoort. Onze ultieme droom?”

“Overal en altijd gratis menstruatieproducten, zoals in Schotland en Nieuw-Zeeland. Nu lukt ons dat al met toiletpapier, waarom ook niet met menstruatieproducten? Streven we zo ook niet naar gendergelijkheid en gelijke kansen voor alle meisjes?”

Eline Mahieu: “Of leraren nu ook menstruatiearmoede moeten oplossen? In ons eentje kunnen we dat niet. De sociale kaart van je lokale beleid verkennen en samenwerken helpt je extra planlast te vermijden. Het dubbele taboe rond maandstonden en menstruatiearmoede kennen, erkennen en herkennen? Dat lijkt me wel haalbaar voor de individuele leraar. Elke dag werken we met jongeren. Openstaan voor hun vragen of een jongere aan producten helpen, dat stelt geen enkele leraar in vraag.”