Bouwen aan een divers-sensitief beleid: werk voor elke school

Toenemende diversiteit op school? Sint-Angela Tildonk stimuleert bewustwording via gesprek en participatie in plaats van top-down beslissingen. Adjunct-directeur Ilse: “Bouwen aan een divers-sensitief beleid is een werf van lange adem, want duurzame snelbouw-formules bestaan helaas niet. Maar het vormt een stevige basis voor onze democratie.”

**Adjunct-directeur Ilse Spittaels:** “Participatie en stimulatie in plaats van beslissingen opleggen: bewustwording vraagt tijd. Durf die nemen.”

Hilde Hendrickx, zorgcoach: “Anders dan in een stedelijke context lijken onze leerlingen homogeen. Slechts een 6-tal procent heeft een niet-Belgische achtergrond. Maar ook hier in Tildonk is er diversiteit, én ze neemt toe. Niet alleen de culturele, ook de sociale, seksuele … Met een groepje leraren begonnen we ons af te vragen: is onze school wel voldoende divers-sensitief?”

Geen snelbouw

Ilse Spittaels, adjunct-directeur: “Als beleidsteam begrepen we die vraag. Maar we zagen ook onze andere grote werven: digitalisering, onderwijsvernieuwing. Is de draagkracht van onze ploeg wel groot genoeg voor nóg een project? En zijn wij als beleid voldoende onderbouwd om de krijtlijnen uit te zetten?”

“Onze eerste stap: een architect onder de arm nemen. Voor ons waren dat School Zonder Racisme en de lerarenopleidingen van UCLL en KU Leuven. Zij stelden ons meteen gerust: wil je de diversiteitscompetenties van je team versterken, dan is een meerjarenplan sowieso beter dan snelbouw. Bewustwording vraagt tijd. In 2019 tekenden we in op hun project. Startpunt: een enquête voor leerlingen, leraren en ouders. Verdict: ‘kleurenblind’.”

Hilde: “’Super,’ dachten wij, ‘voor ons is iedereen inderdaad gelijk.’ Tot UCLL en KU Leuven dat idee doorprikten. Er zijn 3 manieren waarop je met diversiteit kan omgaan: assimilationistisch (je past je aan de heersende cultuur aan), (kleuren)blind (je negeert diversiteit om gelijkheid te benadrukken) en meerstemmig, intercultureel of divers-sensitief (je erkent en omarmt diversiteit). Van die 3 leidt divers-sensitiviteit tot meer gelijkheid, zowel op vlak van welzijn als prestaties.”

“Hoe intuïtief juist die (kleuren)blinde aanpak ook voelt, volledige gelijkheid is een illusie. Blijf je in die illusie, dan erken je de rijkdom van diversiteit niet. Of loop je de kans mis om kwalijke stereotypen te ontkrachten. En die stereotypen zijn er sowieso, ook op onze school.”

“Dat werd pijnlijk duidelijk toen een leerling vertelde hoe anderen haar tijdens de studie bestookt hadden met vliegtuigjes waar ‘Al Qaida’ opstond. Toen ze dat aan het zorgteam meldde, werd ze getroost. Maar ze voelde zich niet helemaal begrepen, wat haar vertrouwen in de school beschadigde en voor barsten in haar zelfbeeld zorgde. Ze had toen meer nodig dan troostende woorden: een gesprek met alle betrokken partijen waarin ze echt erkend werd. Grond- in plaats van pleisterwerken.”

Herbekijk de webinar ‘Democratie: Uitdagende uitspraken in je klas’

Speelplaats afspraken — **Ilse Spittaels en Hilde Hendrickx:** “Laat je leerlingen mee nadenken over het schoolbeleid. Dat maakt je perspectief een pak meerstemmiger.”

Ilse: “Onze GOK-visietekst was een van de eerste bouwstenen in ons traject van (kleuren)blinde naar divers-sensitieve school. Die stelden we participatief op. De kern van die tekst: ‘We zijn betrokken bij onze leerlingen, zoeken naar verbinding en willen hen echt leren kennen. We willen dat leerlingen zichzelf kunnen zijn op onze school. Daarom staat open communicatie centraal en zijn we bereid om steeds kritisch naar onze werking te kijken.’”

“We lieten de studenten van UCLL en KU Leuven ook een diversiteitscheck op ons schoolmateriaal doen. Iemand nam onze bibliotheek onder de loep, iemand anders het cursusmateriaal van leraren die zich aan zo’n check waagden. Is het materiaal dat we aanbieden voldoende representatief? Worden de leerinhouden vanuit voldoende perspectieven belicht? Herkent elke leerling zich in de afbeeldingen en teksten van de cursus Duits of wiskunde? Of in de literatuur die we aanbieden?”

“Ons traject is anno 2024 nog steeds een werf. Je schoolmateriaal updaten doe je niet op 1-2-3. En corona, de onderwijsvernieuwing en digitalisering vroegen de afgelopen jaren ook veel aandacht. Maar we maken al vaker dan vroeger de klik om participatief te werken, met leraren, leerlingen en ouders. Onze open communicatie is al vergevorderd.”

“Onze nieuwe speelplaatsafspraken ontstonden bijvoorbeeld niet top-down. We bevroegen leraren en leerlingen, en filterden daar 10 klare regels uit. Onze kledingvoorschriften doorliepen een gelijkaardig parcours met de leerlingenraad. Leerlingen betrekken verhoogt de gedragenheid van afspraken. Want zo leren ze dat niet alles kan, dat hun wensen soms afwijken van die van leraren of directie. En dat de meest democratische oplossing een compromis is.”

Hilde Hendrickx zorgcoach in Sint-Angela Tildonk — **Zorgcoach Hilde Hendrickx:** “Volledige gelijkheid is een illusie. Erken en omarm diversiteit liever. Zo maak je kwalijke vooroordelen bespreekbaar.”

Steen per steen

Hilde: “Zeker de werkgroep Cirkelen droeg bij aan die open communicatie. Die ondersteunde leraren – met voorbeeldvragen en hulp in de les – om via proactieve cirkelgesprekken opener met hun leerlingen te praten. Ondertussen maken verschillende collega’s er regelmatig tijd voor in hun lessen. Niet alleen kunnen leerlingen op die momenten hun hart luchten en leraren voeling houden met wat er leeft. De gesprekken dragen ook bij aan een algemene cultuur van begrip voor elkaar.”

“Onze bewustwording groeit. Dat merk ik aan kleine dingen. De buste van Leopold II in onze gang, bijvoorbeeld. We hebben even getwijfeld om die weg te halen. Maar waarom eigenlijk, als hem omdraaien net waardevolle gesprekken op gang brengt?”

“En ik merk het ook aan mezelf: onlangs gebruikte een leraar het n-woord om de gevoeligheid errond uit te leggen. Hoge emotie bij een leerling, want ‘zelfs met die omkadering kwetst dat woord’. Een aantal jaren geleden had ik gefocust op de goede intentie van die leraar – en misschien stiekem get over it gedacht. Nu focuste ik – zonder heimelijke bijgedachte – op de gevoelens van die leerling: ‘Kan je mij proberen uitleggen waarom dat zo hard binnenkomt, zelfs van iemand met de beste intenties?’”

“Ik ben 59 en kreeg een heel ander referentiekader mee dan de jongeren van nu. Ik probeer hen te begrijpen en mijn kader open te breken. Dat vraagt veel zelfreflectie en wringt soms. Deze vraag van een genderfluïde leerling bijvoorbeeld: ‘Hoe verbuig ik in het Frans als ik me de ene dag meer man en de andere meer vrouw voel? Soms met ‘e’ en soms zonder?’ Botsing in mijn hoofd. Enerzijds: ‘Veerkracht?! De maatschappij past zich toch niet altijd aan het individu aan?’ Anderzijds: ‘Als niemand die maatschappij in vraag stelt, blijft ze zo onrechtvaardig als nu.’

Veiligheidsvoorschriften

Ilse: “Bijkomende bezorgdheid: hoe blijft het voor die leraar Frans behapbaar? Ook leraren moeten zich erkend en veilig voelen. Enkele jaren geleden had een leraar de leerlingen zogezegd ‘apen’ genoemd. Racisme volgens hen. Tot we in gesprek gingen. Toen bleek dat die leraar ‘Jullie gedragen je als een bende apen’ gezegd had. Maar omdat de leerlingen meteen in een emotie schoten, hadden ze die context niet geregistreerd.”
“Zo’n onterechte beschuldiging kan heel zwaar wegen. Niet te snel oordelen en meegaan in een discours, maar dialoog stimuleren tussen leraren, leerlingen en ouders. Dat is op onze werf een belangrijk veiligheidsvoorschrift.”

“Ook met coachingsgesprekken werken we proactief aan een veilig klimaat voor leraren, zoals het cirkelen dat doet voor leerlingen. Vragen als ‘Hoe ervaar je je engagement op school?’ en ‘Hoe kan het beleid jou ondersteunen?’ breken bovendien de muur tussen directie en lerarenteam af.”

“Belangrijke voorwaarde: niet alleen luisteren, ook terugkoppelen. ‘Dit hoorden we, daarmee gaan we aan de slag, dat laten we zo om die reden.’ Die terugkoppeling toont je ploeg dat de gesprekken niet louter pro forma zijn, dat we echt willen luisteren. En wie zich gehoord voelt, is gemotiveerder om mee stenen te verleggen op je werf.”

Dit artikel kwam tot stand met de hulp van School zonder Racisme en de educatieve bachelor- en masteropleidingen van KU Leuven en UCLL, in het kader van hun pilootproject ‘Professionele leergemeenschappen in en voor interculturaliteit’. Ze ontwikkelden daarvoor ook de toolbox Interculturele Schoolcultuur, met inspiratie en kant-en-klaar materiaal.

Robin De Vries & Tine Jellasics