Mediawijze leerlingen? Dat lukt met filosoferen

Volgens de Kritikat-methode ziet een filosofische les er zo uit:

1. Afspraken: welk gedrag verwacht je van je leerlingen? Hoe blijven ze respectvol ten opzichte van elkaar? Als je samen duidelijke afspraken maakt aan het begin van je les, kan je storend gedrag makkelijker corrigeren.
   
   Tip: werk je met jonge kinderen, dan kan een hoed of ander item hen eraan herinneren wie de gespreksleider is.
2. Startvraag: een filosofische vraag is open en algemeen. Je kan ze aan een verhaal of een krantenkop linken, zelf bedenken of vanuit je leerlingen laten komen. Zolang je je klas maar aan het denken krijgt. Voorbeelden: ‘Wie denkt dat we soms moeten liegen?’ en ‘Wat als alle leraren robots waren?’.
   
   Tip: soms helpt een concrete vraag de groep wat te ontdooien. Omdat Eef deze leerlingen niet kende, startte ze bijvoorbeeld met ‘Wie zit hier op TikTok?’ voor ze naar de filosofische vraag schakelde. Geen abstractie om mee te beginnen, maar iets tastbaars uit hun leefwereld. 
3. Filosofisch gesprek: via een kringgesprek, lijnoefening of andere werkvorm, peil je naar de gedachten en ideeën van je leerlingen over de startvraag. Kies je methodiek in functie van het onderwerp en je klas. Een lijnoefening – waarbij leerlingen zich positioneren tussen 2 uitersten – geeft ook een stem aan kinderen die niet snel het woord nemen. Een kringgesprek is dan weer overzichtelijker: iedereen kan elkaar goed horen en zien.”
   
   Tip: zorg voor zo min mogelijk afleiding. Beperk het omgevingsgeluid en eventuele visuele prikkels zoals rondslingerende boekentassen. Nadenken vraagt om focus. 
4. Nabeschouwing: bij wijze van afsluiter, vat je de opgedane inzichten kort samen en vraag je hen ernaar: ‘Heb je over iets nieuws nagedacht?’, ‘Ben je over iets veranderd van idee?’.
   
   Tip: Niet elk gesprek hoeft lang te duren. Nadenken kan best veel energie opslorpen. Is de concentratie weg? Dan stop je beter. 

De rol van gespreksleider lijkt misschien evident, maar is het niet. Al geldt ook hier: oefening baart kunst. Evalueer jezelf kort na je filosofisch gesprek om sneller te groeien. Heb ik:  

• naar voorbeelden gevraagd: ‘Kan je dat uitleggen, verduidelijken, aantonen?’  
• naar achterliggende argumenten gepeild: ‘Waarom denk je dat?’ 
• verschillende perspectieven aan het woord gelaten: ‘Wat denken de anderen? Heeft iemand een ander idee?’ 
• naar alternatieven gepolst: ‘Zijn er nog andere standpunten mogelijk?’, ‘Wat zou x hierover denken?’ 
• naar duidelijkheid gestreefd: ‘Begrijpt iedereen wat x net zei?’, ‘Kan iemand kort herhalen wat y vertelde?’ 
• naar bronnen geïnformeerd: ‘Waar haal je die informatie?’, ‘Denk je het, of weet je het?’ 
• ruimte gelaten voor hypotheses: ‘Wat als …?’, ‘Stel dat …?’ 
• naar bewijs gevraagd: ‘Is het altijd zo dat …?’, ‘Klopt deze uitspraak overal?’