“Vrouwenbesnijdenis? Toch niet op onze school?”

Karen Dierckx: “Een van onze leerlingen loopt risico op vrouwelijke genitale verminking (VGV)? Ik sta aan de grond genageld als ik in het voorjaar van 2023 een telefoon krijg van het CLB. In onze basisschool? VGV gebeurt toch enkel in Afrika en kinderen die in ons land opgroeien lopen geen risico? Niet dus. We staan op enkele maanden van de grote vakantie. En zulke ingrepen gebeuren vaak tijdens een reis naar het thuisland. Wat nu?”

“Al maanden lopen we met het meisje en haar ouders een traject omdat leren maar niet wil vlotten. We merken inderdaad dat het gezin heel erg vasthoudt aan de eigen cultuur en tradities, maar dit? De telefoon met het CLB schudt me wakker. Ik snap nu dat we alerter moeten zijn voor gezinnen die hier 4‑5 jaar zijn en in hun eigen coconnetje blijven leven.”

“Gelukkig kunnen we een beroep doen op GAMS, het expertisecentrum voor VGV. We proberen samen het risico in te schatten en een strategie af te spreken. Aminata van GAMS spreekt dezelfde taal als het gezin en tijdens een zorggesprek rond leren kunnen we samen achterhalen dat het gezin geen plannen heeft om naar het thuisland te reizen. We zijn even gerustgesteld.”

“Onze antennes en alarmsystemen staan op scherp: op school, bij de zorgcoördinator, het CLB. Het is constant balanceren. We doen heel veel informele gesprekjes aan de schoolpoort en vragen vaak naar de vakantieplannen. We zijn extra alert bij zwemmen, bij afwezigheid, de systematische contacten van het CLB.”

“We willen het zorgtraject met het kind alle kansen geven. Daarom kaarten we het probleem van VGV tijdens het schooljaar niet aan bij de ouders. We willen niet dat het gezin nog maar eens zijn boeltje pakt en weer naar een volgende school verhuist. Daar is het meisje niet mee geholpen. We willen het gezin niet kwijt en zetten voluit in op verbinding.”

“De zomervakantie komt er weer aan. Als we morgen horen dat het gezin wel naar het thuisland reist, komt dat gesprek er wel, samen met GAMS en het CLB. Hoe? Door te doen wat we hier altijd doen: oprechte vragen stellen, geen verwijten maken, warm en verbindend blijven. Door uit te leggen dat we begrip hebben voor de cultuur waar ze vandaan komen, maar dat hier andere regels en wetten, normen en waarden gelden.”

“En als dat niets uithaalt, hebben we de plicht om onze ongerustheid te melden aan de politie en krijgt het gezin mogelijk een reisverbod. Niks zal me tegenhouden om dat dan te doen. Of het nu om VGV, een onveilige thuis of intrafamiliaal geweld gaat: het is onze opdracht om al onze leerlingen te beschermen.”

Kirsten De Groof: “Voorjaar 2023. Een CLB-collega die het meisje op haar vorige school begeleidde rond leren, belt me haar bezorgdheid door. Onze alarmbellen gaan af en activeren ons stappenplan voor VGV omdat verschillende puzzelstukjes in elkaar vallen.”

“Het meisje is al een hele tijd in begeleiding voor leermoeilijkheden, maar het vlot niet. Vooral haar papa ziet de CLB-begeleiding niet meer zitten. Het zou wel goed komen: in zijn thuisland gaan kinderen veel later naar school. Hij vindt daar wel een oplossing met een traditionele therapie en laat zelfs kruiden overkomen. Bovendien is zijn dochtertje knap en vindt ze zeker wel een man die voor haar wil zorgen, redeneert de vader. Als zo’n gezin uit een land komt met hoge prevalentie van VGV, dan moet je alert zijn. En dan weet je dat een reis naar het thuisland potentieel gevaarlijk is.”

“Het gezin haakt af omdat ze niet geloven in onze zorgaanpak. Het meisje dreigt van de radar te verdwijnen. Daarom bellen we directeur Karen op en verwijzen haar door naar het expertisecentrum GAMS. Leraren staan op de eerste lijn: het is goed dat ze alert zijn, mee signalen opvangen, weten welke hulplijnen ze kunnen inschakelen. Zij zijn het ook die werken aan een vertrouwensband met de kinderen en hun ouders.”

“We weten in welke landen VGV zich vooral voordoet. Als kinderen uit die landen tijdens een systematisch contactmoment of tijdens begeleidingen bij ons komen, zijn we extra alert. Niet dat we specifiek onderzoek doen, maar via gerichte bijkomende vragen zetten we onze antennes op. Bij oudere leerlingen doen we sowieso navraag naar de eerste menstruatie. We vragen of de regels pijnlijk zijn en hen soms thuis houden.”

“Maar als ze nooit mee zwemmen, vaak klagen over bewegingspijn bij de lessen LO of veelvuldige blaasinfecties oplopen, moet VGV op de radar komen. Leraren kunnen alert zijn voor veranderend gedrag. Is een vrolijk opgewekt meisje plots in zichzelf gekeerd? Zijn er opnieuw problemen met zindelijkheid of merk je bloedverlies als je een jong kind verschoont?”

“Leraren kunnen hun bezorgdheid altijd delen met het CLB. CLB-artsen hebben beroepsgeheim. Maar als de fysieke integriteit van een kind dreigt aangetast te worden, mogen ze dat beroepsgeheim doorbreken en GAMS, het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling en/of het parket inlichten.”

“Uiteindelijk aanvaarden de ouders onze steun toch. We starten een traject voor doorverwijzing naar het buitengewoon onderwijs. Die overdracht zal erg zorgvuldig moeten gebeuren en dezelfde gevoelige antennetjes zullen ook in de nieuwe school moeten opstaan.”

Aminata Keita: “Ik kom uit hetzelfde land als het gezin. Dus spreek ik hun taal en ken ik de gewoontes. Dat blijkt een pluspunt als ik op school het zorggesprek meedoe. Ik voel opluchting bij de mama en meteen ook verbinding: ‘Eindelijk iemand die me begrijpt’. We praten niet alleen over de leerproblemen van het kind, maar polsen ook naar de vakantieplannen. Enkel de papa gaat naar zijn thuisland. Het directe risico op VGV valt weg.”

“We wisselen daarna telefoonnummers uit en er groeit wat vertrouwen. Praten over VGV lukt nooit zonder verbinding en vertrouwen. Ik kan ook uitleggen dat ik voor GAMS werk en nodig haar uit om enkele activiteiten samen met de vrouwen te doen. Praten met ouders met dezelfde problematiek opent en verruimt de blik.”

“Tot slot duid ik aan de moeder wat de gevolgen voor meisjes zijn bij VGV. Maar ik ben ook duidelijk: in België is vrouwenbesnijdenis een misdrijf, ook al laat je het in je thuisland doen. De wet is een instrument dat je kan helpen om je dochter te beschermen tegen besnijdenis. Ik wijs er ook op dat er op reis in het thuisland altijd een gevaar is: kan je als ouders dan ‘nee’ zeggen?”

“De sociale druk in zo’n gemeenschap is groot. Vrouwenbesnijdenis is ook een manier om een band te houden met je eigen familie, erbij te horen in je eigen cultuur. Niet het ouderlijke gezag beslist over je kind, maar de gemeenschap. Dat maakt vakantie naar het thuisland zo risicovol. Voelen we een dreigend risico, dan leggen we de zaak voor aan de referentiemagistraat van het parket. Die kan dan het paspoort van het meisje in beslag nemen zodat ze het land niet kan verlaten.”

“Het is niet aan leraren om expert te worden in VGV. Net zoals ze dat niet zijn voor seksueel misbruik of andere vormen van geweld bij kinderen. Ze kunnen wel alert zijn en antennetjes ontwikkelen om risicofactoren te herkennen, vermoedens te detecteren en zelf het gesprek aan te gaan of GAMS om advies te vragen. Zonder de gemeenschappen waar VGV nog courant is te stigmatiseren. Be kind and have courage.”