Hoe maak je kleuters klankbewust? 5 tips

Klankbewustzijn ontwikkelen bij kleuters kan latere leesachterstand voorkomen. Expert Lieve Van Severen (Odisee) deelt 5 effectieve tips én vertelt waarom letters er ook al toe doen in de kleuterklas.

1. Start simpel

Lieve Van Severen, docent lerarenopleiding Kleuteronderwijs, Odisee: “In de eerste kleuterklas speel je luister- en spreekspelletjes met geluiden en klanken. Wie een slang hoort sissen tussen andere dierengeluiden, springt op. We kronkelen als een slang door de sportzaal en sissen ‘ssssss’.”

“Kinderen in de tweede kleuterklas kunnen al klankverschillen leren horen in minimale woordparen: Is snoep gezond? Of bedoelde je ‘soep’? Eet je graag bloot? Of bedoelde je ‘brood’? Een specifieke letter in een woord vinden, zoals de klank /p/ in aap, oefen je stap voor stap in.”

Popcorn poft: p p p p. In de spiegel laat je kinderen ontdekken dat ze de klank /p/ met de lippen uitspreken. En dat je een plofje lucht voelt als je je hand voor je mond houdt. Kunnen je kleuters de klank /p/ herkennen tussen andere klanken /v – a – b – m – p – s – k/?

Leg ook de link met de letter p door je kleuters die letter te laten tekenen met krijt, stiften, wasco’s of met een tak in de aarde. Herkennen de kinderen de letter p tussen andere letters? Pas als je de klank helemaal hebt verkend, oefen je de auditieve discriminatie: hoor je de klank /p/ in aap?.

“In de derde kleuterklas reik je moeilijkere taken aan, zoals auditieve synthese: Kan je raden wat ik ben? /z/-/o/-/n/. Maar ook auditieve analyse: Hoeveel klankjes hoor je in ‘zee’? en auditieve manipulatie: ‘zeep’ zonder ‘p’ is ‘zee’.

2. Hou het speels

Lieve Van Severen: “Werk aan klankbewustzijn binnen een thema dat kleuters aanspreekt. En kleed de meer ‘schoolse’ klankbewustzijnstaakjes speels en functioneel in om kleuters actief te betrekken. Laat je kleuters spullen verzamelen met de klank /m/: mes, kam, munt, emmer … Ook leuk: werken met een handpop die vertelt over haar avonturen en zich daarbij verspreekt. Zo zullen kleuters het geweldig vinden als de pop zegt dat ze op reis in Spanje ‘koude poep’ heeft gedronken. Of bedoelde ze ‘koude soep’?”

“Spreekt een kind een woord verkeerd uit waardoor er betekenisverschil optreedt, zoals ijs-reis? Stuur met dezelfde techniek bij: Ik hoorde denk ik ‘ijs’, of bedoelde je ‘reis? Zo maak je op een zachte manier duidelijk dat een verkeerde uitspraak kan leiden tot betekenisverwarring. Auditieve manipulatie of spelen met klanken komt vaak spontaan bij de kleuters naar boven, denk aan jufke pufke en Jordi de pordi. Dankbare momenten om op in te pikken.”

3. Begin met veel ondersteuning

Lieve Van Severen: “Klankbewustzijn ontwikkelt zich vaak niet intuïtief, maar vergt onderwijs en oefening. Denk niet te snel dat je kleuters er nog niet rijp voor zijn. Met expliciete instructie en goede ondersteuning van de leraar lukt het wel.”

Hoor je de klank /f/ in fee? (tik op je lippen)

Luister goed en kijk naar mijn mond: FFFF. Ffffee, fffee.

FFFF – fffeee. Fffeee (modelleer: zeg de klank en het woord traag luidop)

Zeg maar mee: FFF – ffeee (oefen samen)

Hoor je de klank /f/ in fee, fffee?

Ja, wij horen /f/ in fffeee (iedereen tikt op de lippen)

Kijk, ik schrijf het woord ‘fee’ (schrijf de letter ‘f’)

“Zorg er eerst voor dat je kleuters aandachtig luisteren en in de gaten hebben wat je met je mond doet. Benadruk daarna de klank door die langer aan te houden. Vervolgens modelleer je: zeg de klank en het woord luidop. In een volgende stap laat je de kinderen zelf de klank en het woord uitspreken en vergelijken. Tot slot verwijst je ook naar de letter in het geschreven woord. Lukt dat steeds beter, bouw dan stap voor stap je ondersteuning af.”

4. Las preteaching in

Lieve Van Severen: “Kinderen die opgroeien in een kwetsbare context of het lastiger hebben met mondelinge taalvaardigheid, lopen een groter risico op leesproblemen. Preteaching heeft een gunstig effect op die kleuters. Bereid met hen de klassikale activiteit en instructie voor in een klein (zorg)groepje zodat ze een voorsprong krijgen op de grote groep. Tijdens de volgende klassikale activiteit is de kans groter dat ze je uitleg juist begrijpen, actief meedoen en succes ervaren. Heel wat motiverender en effectiever dan remediërend optreden ná de klassikale activiteit.”

“Kinderen met een andere thuistaal zijn niet vertrouwd met elke klank van het Nederlands omdat die in hun moedertaal simpelweg niet bestaat. Hier en hier vind je per taal de voornaamste verschillen: handig om in te schatten waar de hindernissen voor je kleuters liggen.”

Wie weinig impulscontrole en zelfsturing heeft, slaagt er met zintuigkaartjes, stop-denk-doe-pictogrammen en spiegelspraak beter in om de aandacht te richten. Ook vaste routines zoals een spreekopwarmer of een vast ‘hak- of plak’-liedje zorgen voor herkenbaarheid.

5. Niet elke klank is even makkelijk

Lieve Van Severen: “Je begint het best met klanken herkennen aan het woordbegin, en pas later met klanken op het woordeinde. Als je werkt met klanken aan het woordbegin, kies dan voor klanken die je lang kan aanhouden, zoals /s/, /f/, /m/, /n/, /r/ of /l/.”

“Als je werkt met klanken op het woordeinde, dan start je met wrijfklanken, zoals /s/ en /f/, en plofklanken, zoals /p/ en /t/. Die korte plofklanken zijn vluchtig en detecteer je makkelijker aan het einde van een woord (aap) dan aan het woordbegin (poes). Stem ook af met je collega van het eerste leerjaar: klanken en letters die bij de start van lezen aan bod komen, verdienen extra aandacht.”

Tot slot: doe-alsof schrijven

Lieve Van Severen “Lezen en schrijven hangen sterk samen. Wil je kleuters voorbereiden op lezen, werk dan al in de kleuterklas aan de koppeling tussen klanken en letters. Dat kan heel speels: met doe-alsof schrijven noteren kleuters hun naam en een titel bij een tekening, maken ze een boodschappenlijstje in de winkelhoek of schrijven ze een brief aan de Sint.”

“Zo oefen je met oudere kleuters op een motiverende manier klankbewustzijn – ik wil Sint schrijven, welke klank hoor ik eerst? – en letterkennis – de letter ‘s’ schrijf ik als een slangetje. Jonge kleuters krabbelen meer dan echt te schrijven, maar ze pikken intussen wel veel op: ze zien in waarom ons schrift nuttig is en ontdekken wat de schrijfrichting is.”

Nele Beerens, Seppe Goossens

2 reacties ingeklapt

juf

8 september 2017

Niet alle kindjes kunnen in de vakantie op reis ...

Leuker en herkenbaar voor Alle kindjes:
Jenne is een ijsje / meisje

Kleuters kunnen anders blijven hangen in het verhaal en zich van kleinsaf 'achergesteld' voelen ...

Reageren

Riet Wille

26 oktober 2023

Wel jammer dat het belang van rijmen niet vermeld wordt. Dat kan met eenvoudige versjes, rijmspelletjes, verhalen op rijm ... Kleuters vinden rijmen leuk en het is een ideale manier om al spelend auditieve analyse en synthese te oefenen.

Reageren